Giới thiệu về dịch vụ khí tượng hàng không (MET)
I. Dịch vụ Khí tượng hàng không
Dịch vụ Khí tượng hàng không là một trong năm dịch vụ bảo đảm hoạt động bay do Tổng công ty Quản lý bay Việt Nam cung cấp. Việt Nam thuộc khu vực có diễn biến thời tiết đa dạng, phức tạp, khó lường và rất khó dự báo nên dịch vụ Khí tượng hàng không có một vị trí đặc biệt quan trọng đối với hoạt động hàng không, góp phần bảo đảm hoạt động bay An toàn - Điều hòa - Hiệu quả.
Mục tiêu chính của dịch vụ Khí tượng hàng không là góp phần bảo đảm an toàn, điều hòa, hiệu quả cho hoạt động hàng không trong nước và quốc tế. Cùng với đó, góp phần làm giảm lượng khí thải máy bay và giảm các tác động gây biến đổi khí hậu toàn cầu. Đồng thời, hỗ trợ nâng cao năng lực kiểm soát và khai thác bầu trời trên các vùng thông báo bay (FIRs); phục vụ công tác khẩn nguy và tìm kiếm cứu nạn hàng không; phục vụ công tác thông báo tin tức hàng không; phục vụ cho công tác nghiên cứu đầu tư xây dựng cảng hàng không mới, mở đường bay mới…
Khí tượng hàng không là bộ phận của Khí tượng học, nghiên cứu về tương tác của các quá trình khí quyển trong tầng khí quyển, sự xuất hiện và ảnh hưởng của các hiện tượng thời tiết, đặc trưng khí hậu ảnh hưởng đến hoạt động hàng không từ đó đưa ra những cảnh báo, dự báo phục vụ hoạt động hàng không.
Trên toàn thế giới, thời tiết là một trong những yếu tố ảnh hưởng trực tiếp gây uy hiếp an toàn bay và chiếm tỷ lệ không nhỏ trong các vụ việc uy hiếp an toàn bay. Theo số liệu thống kê của Cục Hàng không liên bang Hoa Kỳ (FAA), thời tiết là nguyên nhân của khoảng 70% số các chuyến bay bị chậm trễ. Bên cạnh đó, thời tiết còn là nguyên nhân chủ yếu gây ra hoặc liên quan tới các sự cố, tai nạn hàng không, gây thiệt hại lớn về kinh tế cũng như tính mạng con người.
Tại Việt Nam, theo thống kê của Ban An toàn - Chất lượng, Tổng công ty Quản lý bay Việt Nam, số sự vụ hoạt động bay bị ảnh hưởng bởi thời tiết như: bay chậm, bay chờ, vòng tránh ra ngoài vùng thông báo bay (FIR) do Việt Nam quản lý, tiếp cận hụt, quay lại hoặc đi sân bay dự bị, … chiếm khoảng 60% tổng số sự vụ hoạt động bay trong báo cáo an toàn hàng năm. Con số trên chưa tính số chuyến bay bị hủy do sân bay đóng cửa khi chịu ảnh hưởng của bão hoặc vòng tránh vùng thời tiết xấu như mây CB, nhiễu động, đóng băng,… trên đường hàng không mà tàu bay chưa ra ngoài FIR do Việt Nam quản lý.
Để bảo đảm dịch vụ Khí tượng phục vụ hoạt động bay, ngày 16/4/1948, Tổ chức Hàng không dân dụng quốc tế (ICAO) ban hành Phụ ước 3 đối với dịch vụ Khí tượng hàng không (Annex 3 - Meteorological Service for International Air Navigation), thiết lập các tiêu chuẩn và khuyến cáo thực hành áp dụng cho công tác Khí tượng hàng không đối với tất cả các quốc gia thành viên, trong đó Việt Nam là quốc gia thành viên chính thức từ 12/4/1981. Hàng năm, tại các cuộc họp liên quan do ICAO tổ chức, Phụ ước 3 đều được xem xét rà soát, tu chỉnh, cập nhật cho phù hợp với thực tiễn cũng như sự phát triển của khoa học công nghệ. Theo đó, dịch vụ Khí tượng hàng không của mỗi quốc gia có trách nhiệm cung cấp dữ liệu, sản phẩm quan trắc, dự báo, cảnh báo cho các đối tượng sử dụng theo quy định nhằm bảo đảm an toàn, điều hòa và hiệu quả cho nền không vận.
Theo quy định của Luật Hàng không dân dụng Việt Nam, cũng như khuyến cáo của Tổ chức khí tượng thế giới (WMO) và ICAO, dịch vụ Khí tượng hàng không phải được cung cấp liên tục 24/24 giờ, đảm bảo độ chính xác, kịp thời và đầy đủ cho từng giai đoạn của mỗi chuyến bay như: lập kế hoạch bay; thuyết trình trước chuyến bay; trong chuyến bay,...
Trong những năm qua (trừ giai đoạn bị ảnh hưởng của dịch bệnh COVID-19), ngành hàng không thế giới nói chung và của Việt Nam có sự tăng trưởng cao, được dự báo sẽ tiếp tục phát triển mạnh trong thời gian tới. Để giảm thiểu ảnh hưởng của yếu tố thời tiết, tăng cường an toàn hoạt động bay và hiệu quả khai thác bay thì chất lượng của dịch vụ Khí tượng hàng không càng đóng vai trò quan trọng.
Nhằm phục vụ công tác điều hành, khai thác hoạt động bay an toàn, điều hòa, hiệu quả trong các vùng trời Việt Nam quản lý cũng như công tác trao đổi, cung cấp số liệu khí tượng phục vụ nền không vận trong khu vực và thế giới, sản phẩm dịch vụ Khí tượng hàng không do Trung tâm Khí tượng hàng không cung cấp tuân thủ nghiêm ngặt theo các quy định pháp luật của Nhà nước về công tác Khí tượng hàng không cũng như các tiêu chuẩn, hướng dẫn, khuyến cáo của Tổ chức hàng không dân dụng quốc tế (ICAO).
II. Sản phẩm, dịch vụ Khí tượng hàng không
1. Bản tin quan trắc và báo cáo thời tiết sân bay
Bản tin quan trắc và báo cáo thời tiết sân bay bao gồm: bản tin quan trắc thường lệ phát trong nội bộ sân bay và phát ra ngoài sân bay (MET REPORT/METAR); bản tin quan trắc đặc biệt phát trong nội bộ sân bay và phát ra ngoài sân bay (SPECIAL/SPECI). Bản tin quan trắc thường lệ được phát hành định kỳ 30 phút/lần; bản tin quan trắc đặc biệt được phát hành bổ sung cho các quan trắc thường lệ nhằm cung cấp thông tin kịp thời về sự xấu đi hoặc tốt lên của điều kiện khí tượng sân bay cho cơ sở điều hành bay, tổ lái và người khai thác tàu bay có liên quan để đảm bảo an toàn, hiệu quả hoạt động bay.
Các yếu tố, hiện tượng thời tiết trong các bản tin trên được quan trắc, đo đạc, tính toán bởi các quan trắc viên hoặc máy móc, thiết bị khí tượng hiện đại, chuyên dùng sau đó được mã hóa theo đúng mã luật của ICAO quy định để cung cấp, phục vụ công tác điều hành, khai thác, trao đổi quốc tế theo quy định.
2. Các bản tin dự báo, cảnh báo
Theo chức năng, nhiệm vụ được Cục Hàng không Việt Nam phê duyệt, các Trung tâm Khí tượng hàng không Nội Bài, Đà Nẵng, Tân Sơn Nhất và Trung tâm Cảnh báo thời tiết lập và phát hành các bản tin dự báo/cảnh báo thời tiết phục vụ hoạt động hàng không dân dụng trong phạm vi không gian trách nhiệm của mỗi Trung tâm. Các bản tin dự báo, cảnh báo thời tiết hàng không gồm:
- Dự báo thời tiết cảng hàng không, sân bay (TAF, TAF AMD);
- Dự báo hạ cánh;
- Dự báo cất cánh;
- Dự báo thời tiết đường bay và khu vực bay;
- Thông báo SIGMET;
- Thông báo AIRMET (khi yêu cầu);
- Cảnh báo thời tiết cảng hàng không, sân bay (AD WRNG);
- Cảnh báo hiện tượng gió đứt tầng thấp (WS WRNG).
2.1. Dự báo thời tiết cảng hàng không, sân bay
Bản tin dự báo thời tiết sân bay (TAF) bao gồm các thông tin mô tả diễn biến thời tiết sẽ diễn ra tại cảng hàng không, sân bay. Trong trường hợp phát hiện hoặc nhận định được thời tiết sẽ thay đổi khác biệt và đạt ngưỡng chỉ tiêu so với nội dung bản tin TAF mới phát hành, cơ quan phát hành sẽ lập bản tin dự báo bổ sung (TAF AMD) để bảo đảm người dùng luôn được sử dụng bản tin cập nhật.
2.2. Dự báo hạ cánh
Bản tin dự báo hạ cánh (TREND) được phát hành cùng bản tin quan trắc sân bay (METAR), mô tả diễn biến thời tiết quan trọng sẽ xảy ra tại cảng hàng không, sân bay trong hai giờ tới so với thời tiết thực trạng. Bản tin này chủ yếu phục vụ tàu bay cất hạ cánh.
2.3. Dự báo cất cánh
Dự báo cất cánh có các thông tin về điều kiện thời tiết dự kiến xảy ra tại đường băng nhằm phục vụ tàu bay trong giai đoạn cất cánh.
2.4. Dự báo thời tiết trên đường bay và khu vực bay
Dự báo điều kiện thời tiết trên đường bay và khu vực bay, kể cả bản tin bổ sung, gồm các tin tức dự báo gió trên cao, nhiệt độ trên cao, các hiện tượng thời tiết nguy hiểm trên đường bay, mây đối lưu.
2.5. Thông báo SIGMET
Bản tin SIGMET là bản tin cảnh báo các hiện tượng thời tiết nguy hiểm trên đường bay trong vùng trách nhiệm nhằm khuyến cáo phi công về các hiện tượng thời tiết nguy hiểm sẽ gặp phải trên lộ trình. Ngoài ra, bản tin SIGMET còn phục vụ công tác lập kế hoạch bay, công tác điều hành bay.
2.6. Thông báo AIRMET
Mục đích của thông tin AIRMET là tư vấn cho phi công về sự xuất hiện hoặc xuất dự kiến các hiện tượng thời tiết nguy hiểm có thể uy hiếp an toàn đến hoạt động bay ở các mực thấp. Hiện nay, bản tin AIREP chưa được triển khai tại Việt Nam. Tuy nhiên, bản tin này sẽ được thực hiện trong tương lai nhằm đáp ứng sự tăng trưởng hoạt động bay, đặc biệt hoạt động bay tầng thấp.
2.7. Cảnh báo thời tiết cảng hàng không, sân bay
Cảnh báo thời tiết cảng hàng không, sân bay (AD WRNG) là thông báo ngắn gọn về điều kiện khí tượng nguy hiểm đến tàu bay, hệ thống kỹ thuật, trang bị, thiết bị đang ở mặt đất và dịch vụ cảng hàng không, sân bay.
2.8. Cảnh báo hiện tượng gió đứt tầng thấp
Cảnh báo hiện tượng gió đứt tầng thấp (WS WRNG) là thông báo ngắn gọn về sự xuất hiện hay dự kiến sẽ xuất hiện gió đứt trong phạm vi giữa bề mặt đường cất hạ cánh và độ cao 500 mét; hiện tượng gió đứt có khả năng ảnh hưởng xấu đến tàu bay đang hoạt động trong giai đoạn cất cánh lấy độ cao, hoặc tàu bay đang vòng lượn vào tiếp cận hạ cánh.
3. Các sản phẩm dịch vụ khác
3.1. Hồ sơ khí tượng và thuyết trình, tư vấn
Tại các cảng hàng không, sân bay, tổ lái hoặc nhân viên điều độ, khai thác bay được cung cấp hồ sơ khí tượng bao gồm cả thuyết trình và tư vấn các thông tin về thời tiết. Hồ sơ khí tượng là những tin tức khí tượng được trình bày dưới dạng bản đồ, bảng biểu và bản tin để tổ lái sử dụng trong suốt hành trình chuyến bay. Thuyết trình, tư vấn được thực hiện bằng phương thức đối thoại trực tiếp hoặc bằng các phương tiện thông tin liên lạc khác giữa nhân viên khí tượng với đối tượng sử dụng.
Tại Trung tâm kiểm soát đường dài ACC Hà Nội, Trung tâm Cảnh báo thời tiết đã bố trí 01 vị trí trực dự báo khí tượng hàng không trực 24/24h để cung cấp, thuyết trình và tư vấn trực tiếp cho Kiểm soát viên không lưu phục vụ công tác chỉ huy, điều hành bay. Trong thời gian tới, Trung tâm Khí tượng hàng không sẽ nghiên cứu, triển khai tại ACC Hồ Chí Minh nhằm góp phần bảo đảm hoạt động bay an toàn, điều hòa, hiệu quả.
3.2. Số liệu khí hậu hàng không
Số liệu khí hậu hàng không là những thông tin khí hậu dạng bảng thống kê hoặc bảng báo cáo tóm tắt theo yêu cầu dựa trên chuỗi số liệu nhiều năm nhằm cung cấp cho các nhà khai thác để phục vụ công tác lập kế hoạch hoạt động bay, đặc biệt quy hoạch tuyến đường bay mới.
III. Khách hàng, đối tượng sử dụng dịch vụ Khí tượng hàng không
Theo quy định của Pháp luật Việt Nam và các khuyến cáo của ICAO, thông tin khí tượng được cung cấp cho tất cả các chuyến bay đi, đến, quá cảnh không phận Việt Nam và nền không vận thế giới cho tất cả các giai đoạn của mỗi chuyến bay từ giai đoạn lập kế hoạch bay, cất cánh, bay bằng, hạ cánh, sân bay dự bị. Thông tin khí tượng được các Cơ sở khí tượng cung cấp trực tiếp hoặc thông qua các cơ quan không lưu, các hãng hàng không hoặc được truyền/phát trực tiếp lên tàu cho tổ lái. Bên cạnh đó, thông tin khí tượng còn phục vụ các hãng hàng không trong việc nghiên cứu mở đường bay mới hoặc thông tin khí tượng khí hậu phục vụ các Cơ quan quản lý nhà nước trong việc việc nghiên cứu xây dựng, mở mới các cảng hàng không, sân bay.
Tuân thủ các quy định trên, thông tin Khí tượng hàng không được Trung tâm khí tượng hàng không chuyển phát, cung cấp:
- Các cơ sở cung cấp dịch vụ khí tượng hàng không trong và ngoài nước;
- Các cơ sở cung cấp dịch vụ không lưu; thông báo tin tức hàng không; phối hợp tìm kiếm cứu nạn hàng không trực thuộc VATM;
- Tổng công ty Cảng hàng không Việt Nam; các hãng hàng không trong nước (Vietnam Airlines, Vietjet Air, Bamboo Airways, Pacific Airlines, Bầu trời xanh, Hải Âu, CP Hàng không lữ hành Việt, Công ty Trực thăng miền Bắc, Công ty Trực thăng miền Nam, Trường hàng không New Zealand, Trường hàng không Bay Việt … ); các hãng hàng không nước ngoài đi, đến, quá cảnh trong hai vùng Thông báo bay Hà Nội và Hồ Chí Minh của Việt Nam;
- Các Ngân hàng dữ liệu Khí tượng hàng không, Trung tâm thu thập, trao đổi dữ liệu OPMET khu vực Châu Á - Thái Bình Dương.
